Scielo RSS <![CDATA[Revista Uruguaya de Antropología y Etnografía]]> http://www.scielo.edu.uy/rss.php?pid=2393-688620210002&lang=en vol. 6 num. 2 lang. en <![CDATA[SciELO Logo]]> http://www.scielo.edu.uy/img/en/fbpelogp.gif http://www.scielo.edu.uy <![CDATA[Presentation]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200001&lng=en&nrm=iso&tlng=en <![CDATA[Dossier Introduction: Animal work, human work]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200002&lng=en&nrm=iso&tlng=en <![CDATA[Culture with an expiry date? Human and equine work and the vertigoes that gripped cart-drivers, veterinaries and animal liberation activists in an early Twentieth Century controversy]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200013&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumo O artigo trata da controvérsia da tração animal, que envolve cavalos, carroças, carroceiros (dentre eles, ciganos e quilombolas), veterinários, biólogos, antropólogos, advogados, parlamentares, gestores públicos e ativistas da libertação animal. A partir de pesquisa etnográfica, discuto o modo como ideais de evolução e progresso foram mobilizados em políticas governamentais de descarroceirização da cidade de Belo Horizonte, Brasil, na segunda década do século xxi. Ao descrever o período em que ocorreram duas tentativas de criminalização das carroças e uma disputa em torno do tipo de ferradura a ser utilizado por cavalos que trabalham, desdobro as concepções divergentes sobre trabalho, animalidade e humanidade de diferentes atores implicados na controvérsia. Este texto é resultado do trabalho de pesquisa, extensão e assessoria com carroceiros e cavalos, que implicou observação participante, compilação de documentos e leis, a fundação de um movimento social e o registro do processo de disputas que culminou na aprovação de uma lei de criminalização dos carroceiros, cavalos e carroças.<hr/>Abstract This article addresses the controversies around animal traction involving gypsies, “quilombola” communities, veterinaries, biologists, anthropologists, parliamentary figures and animal rights activists. By exploring the description of a period that witnessed two attempts to criminalize horse-drawn carts and a dispute around the type of horseshoe to be used by working horses, I unfold the diverging concepts about work, animality and humanity put forth by different actors involved in these controversies. This text is the result of fieldwork, extension and assessment with cart-drivers and horses, from participant observation, compiling documents and laws, to the foundation of a social movement and recording a process of dispute escalating into laws being passed to criminalize horses, horse-driven carts and horse-driven cart-drivers.<hr/>Resumen El artículo trata de la controversia en torno a la tracción animal, que implica a gitanos, miembros de comunidades de quilombos, veterinarios, biólogos, antropólogos, parlamentarios y activistas por la liberación animal. Al explorar la descripción de un período en que sucedieron dos tentativas de criminalización de los carros y una disputa en torno al tipo de herradura a ser usado por los caballos que trabajan, desarrollo las concepciones divergentes sobre trabajo, animalidad y humanidad de diferentes actores implicados en la controversia. Este texto es resultado de un trabajo de investigación, extensión y asesoría con carroceros y caballos, que incluyó observación participante, la recopilación de documentos y leyes, la fundación de un movimiento social y el registro de un proceso de disputas que culminaron en la aprobación de una ley de criminalización de los caballos, los carros y de sus conductores. <![CDATA[Dog patrol: Races and functions from a sociological perspective]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200029&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumo: O artigo traz uma análise sociológica sobre o trabalho de policiais cachorreiros e seus cães. Os dados que amparam as análises foram coletados pela observação da rotina de trabalho do canil do BPCães/PMDF e por entrevistas realizadas com seus integrantes. A partir das mudanças nas raças utilizadas e nas funções policiais realizadas, emergem ambiguidades em torno das representações de violência policial e das representações sobre as raças que permitem avançar na compreensão sociológica de questões relacionadas a essa atividade e também da relação entre polícia e sociedade.<hr/>Resumen: El artículo contiene un análisis sociológico del trabajo de los guías caninos y sus perros policiales. Los datos que sustentan los análisis fueron colectados observando la rutina de trabajo de la perrera Del BPCães/PMDF y por entrevistas con sus integrantes. De los cambios en las razas utilizadas y en las funciones desempeñadas, surgen ambigüedades en torno a las representaciones de la violencia policial y las representaciones sobre las razas caninas. El estudio de la relación entre humanos y perros, insertada de la actividad policial, permite avanzar en la comprensión sociológica de cuestiones relacionadas con la actividad y también de la relación entre la policía y la sociedad.<hr/>Abstract: This article provides a sociological analysis of the work of K9 officers and their patrol dogs. The data that support the analysis were collected by observing the kennel work routine of BPCães/PMDF and interviewing its members. From the changes both in the canine races used and in the functions performed, ambiguities arise around the representations of police violence and the representations about the canine races. The study of the relationship between humans and dogs, within the police activity, allows advancing in the sociological understanding of issues related to the activity and also of the relationship between the police and society. <![CDATA[Anthropological approach to human and cattle work in dairy farming of Uruguay. Evidence for a homology relationship]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200055&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumen: Este artículo se basa en una etnografía con productores de leche familiares y trabajadores asalariados en establecimientos empresariales (tamberos) y sus vacas lecheras, en Villa del Rosario, departamento de Lavalleja, Uruguay. En el texto exploraré cómo los tamberos y sus vacas son afectados mutuamente para la producción mercantil de leche. Intento mostrar la homología entre las relaciones sociales de producción entre personas humanas (fundadas en el parentesco o en el trabajo asalariado) y las relaciones socializadas de producción entre humanos y no humanos. Los principios de confianza y de dominación guían no solo los vínculos entre tamberos y las vacas en ordeño, sino también los vínculos entre las personas para llevar adelante el tambo. El artículo señala la particularidad de la lechería extensiva en las relaciones humanos-animales de la agricultura industrial, describe la rutina de ordeñe y la necesaria intención vacuna para la bajada de la leche, aborda la mediación de las vacas en las relaciones laborales y, finalmente, discute el problema de la escala de producción en la potencial alienación entre tamberos y vacas. Una de las principales conclusiones es que la tendencia a la reificación de vacas y personas, un paso más allá del principio de dominación, entra en tensión con la cotidiana necesidad de la confianza, reconociendo la importancia de la autonomía de los otros, humanos y no humanos. Hacer el tambo significa aún vivir y resolver dicha ambivalencia entre dominación y confianza, para sobrevivir a la creciente diferenciación social.<hr/>Abstract: This article is based on an ethnography with family dairy farmers and wage workers in capitalist dairy farms (tamberos) and their dairy cows, in Villa del Rosario, province of Lavalleja, Uruguay. In the article I will explore how dairy farmers and their cows mutually affect each other for market-oriented milk production. I attempt to show the homology between the social relations of production between human persons (based on kinship or wage labor) and the socialized relations of production between humans and non-humans. To run the dairy farm, the principles of trust and domination guide not only the relations between dairy farmers and their milking cows but also the relations between people. The article points out the particularity of pasture based dairy farming in the debate about human-animal relations in industrial agriculture; describes the milking routine and the necessary cows’ intention for milk ejection; it addresses the mediation of cows in human labor and, finally, it discusses the problem of the scale of production in the potential alienation between dairy farmers and dairy cows. One of the main conclusions is that the current tendency to reification of cows and people, a step beyond the principle of domination, comes into tension with the daily need for trust, recognizing the importance of the autonomy of others, human and not-human beings to carry on with dairy farming. Doing the tambo still means living and resolving this ambivalence between domination and trust, in order to survive the actual process of social differentiation.<hr/>Resumo: Este artigo é baseado em uma etnografia com produtores de leite familiares e empresariais (tamberos), e suas vacas leiteiras, em Villa del Rosario, departamento de Lavalleja, Uruguai. No texto, explorarei como os produtores de leite e suas vacas se afetam mutuamente para a produção comercial de leite. Tento mostrar a homologia entre as relações sociais de produção entre pessoas humanas (baseadas no parentesco ou trabalho assalariado) e as relações socializadas de produção entre humanos e não humanos. Os princípios de confiança e dominação orientam não apenas os vínculos entre os produtores de leite e as vacas leiteiras, mas também os vínculos entre as pessoas que fazem o tambo. O artigo aponta a particularidade da pecuária leiteira extensiva no debate sobre as relações homem-animais na agricultura industrial, descreve a rotina de ordenha e a intenção das vacas necessária para a ejeção de leite, aborda a mediação das vacas nas relações de trabalho e, por fim, discute o problema da escala de produção na alienação potencial entre pecuaristas e vacas. Uma das principais conclusões é que a tendência à reificação de vacas e pessoas, um passo além do princípio da dominação, entra em tensão com a necessidade diária de confiança, reconhecendo a importância da autonomia dos outros, humanos e não humanos. Fazer o tambo significa ainda viver e resolver essa ambivalência entre dominação e confiança, para sobreviver à crescente diferenciação social. <![CDATA[Family, landscape, cyborg: cattle imaginary in the graphic press of the Argentine agricultural sector (1969-2021)]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200082&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumen: La producción de ganado vacuno es una de las actividades más antiguas y significadas de la historia argentina. Como animales protagonistas de la economía nacional, ocupan un lugar relevante en la prensa gráfica de asociaciones técnicas del sector agropecuario, lo cual abre una serie de preguntas sobre la historia de las vacas representadas en imágenes. Considerando que las representaciones visuales van de la mano de la producción y reproducción de visiones de mundo y con ellas de formas de ser en el mundo, nos proponemos analizar los modos de ser-hacer vaca gráficamente, en el período 1969-2021. Trabajaremos sobre una selección de números de crea, revista de la Asociación Argentina de Consorcios Regionales de Experimentación Agrícola (aacrea). Nos proponemos rastrear qué sucede con los imaginarios de vacunos a partir de la configuración local de la revolución verde. Nos detendremos en particular en la creciente industrialización y avance de la biotecnología como elementos transformadores de esos cuerpos y su accionar en los circuitos productivos. Pretendemos que este trabajo aporte a una comprensión de las vacas como seres múltiples, que participan de variadas redes de relaciones con humanos, objetos y otros no humanos. Seres que trabajan y son trabajados, producen y son producidos.<hr/>Abstract: This work aims to analyze the cow imaginary in a wide circulation magazine within the Argentine agrotechnical sector during the last fifty years. As leading animals of the national economy, they occupy a relevant place in the graphic press of technical associations of the agricultural sector, which opens a series of questions about the history of the representation of “cows” in images. Considering that visual imaginaries go hand in hand with the production and reproduction of worldviews, and that these enable «correct» and standardized appraisals of “ways of being in the world”, we propose to analyze the prominence of cattle in a magazine of the agrotechnical sector throughout the last decades of the Twentieth Century until present days. We trace what happens with the imaginary of cattle from the local configuration of the green revolution. We pay particular attention to the growing industrialization and advancement of biotechnology as transforming elements of these bodies and their action in the productive circuits. This work intends to contribute to an understanding of “cows” as multiple beings that participate in various networks of relationships with humans, objects and other non-humans; and exist non-univocally through the superposition of these chains. Beings who labor and are being labored, produce and are being produced.<hr/>Resumo: A produção de gado é uma das atividades mais antigas e significativas da história argentina. Animais protagonistas da economia nacional ocupam lugar de destaque na imprensa gráfica de associações técnicas do setor agrícola, o que abre uma série de questionamentos sobre a história das “vacas” em imagens. Considerando que as representações visuais se relacionam com a produção e reprodução de visões de mundo e de modos de ser no mundo, propomos analisar graficamente os modos de ser-fazer vacas, no período 1969-2021. Trabalharemos em uma seleção de números da crea, revista da Associação Argentina de Consórcios Regionais de Experimentação Agropecuária (aacrea). Propomos traçar o que acontece com o imaginário da pecuária a partir da configuração local da revolução verde. Prestaremos especial atenção à crescente industrialização e ao avanço da biotecnologia como elementos transformadores desses organismos e sua ação nos circuitos produtivos. Pretendemos que este trabalho contribua para a compreensão das vacas como seres múltiplos, que participam de várias redes de relações com humanos, objetos e outros não humanos. Seres que trabalham e são trabalhados, produzem e são produzidos. <![CDATA[Risk control in zootherapy: Trust and modeling of the living being in a working technique]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200120&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumo: A zooterapia é uma manifestação contemporânea, podendo ser considerada como técnica terapêutica no sistema de saúde ocidental. Seu processo de reconhecimento como atividade profissional tem sido marcado por regras, dentre as quais o controle de risco associado a essa prática. Considerando as ações que os humanos desenvolvem para proteger os humanos e os animais, esse artigo investiga os modos pelos quais a percepção do risco tem mobilizado os profissionais, os animais e as instituições que acolhem a terapia assistida por animais, a partir de medidas de socialização e higienização, e da percepção de sinais do animal. A análise coloca em perspectiva ações, habilidades e atitudes tecnicamente orientadas dentro de um processo agentivo que, além do manejo direto e coercitivo do animal, mostra sua participação ativa no processo terapêutico.<hr/>Abstract: Zootherapy is a contemporary manifestation that can be considered as a therapeutic technique in the Western health system. Its recognition process as a professional activity has been marked by rules, among which, the risk control associated with this practice. Considering the actions that humans develop to protect humans and animals, this article investigates the ways in which the perception of risk has mobilized professionals, animals and institutions that host animal-assisted therapy, based on socialization measures and hygiene and, the perception of the animal’s signals. The analysis puts technically oriented actions, skills and attitudes into perspective within an agentive process that, in addition to the direct and coercive handling of the animal, shows its active participation in the therapeutic process.<hr/>Resumen: La zooterapia es una manifestación contemporánea que puede considerarse como una técnica terapéutica en el sistema de salud occidental. Su proceso de reconocimiento como actividad profesional ha estado marcado por normas, entre las que destaca el control de riesgos asociado a esta práctica. Considerando las acciones que el ser humano desarrolla para proteger a humanos y animales, este artículo investiga las formas en que la percepción del riesgo ha movilizado a los profesionales, animales e instituciones que acogen la terapia asistida por animales, a partir de medidas de socialización e higiene y la percepción de los animales a través de señales. El análisis pone en perspectiva acciones, habilidades y actitudes de orientación técnica dentro de un proceso agentivo que, además del manejo directo y coercitivo del animal, muestra su participación activa en el proceso terapéutico. <![CDATA[We (still) need to talk about the baits: Non human animals as workers in Pantanal’s tourism]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200139&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumo: O presente artigo busca refletir sobre a questão dos animais não humanos silvestres enquanto trabalhadores no turismo de observação de vida livre a partir de etnografia multiespécies realizada no âmbito do Pantanal Norte-mt. Partindo de um contexto de revisão das relações entre espécies na sociedade contemporânea, discutimos a premissa de liberdade dos animais não humanos nas atividades turísticas e seus efeitos na construção de um imaginário de convivência harmônica entre animais humanos e não humanos, avançando pelo debate sobre as práticas nas quais o trabalho animal é legitimado e suas implicações entre os atores do turismo. Os dados foram analisados à luz de um referencial teórico interdisciplinar que marca os estudos animais. Os resultados apontam que o turismo oferece uma rede de proteção aos animais não humanos que é condicionada à expressão de comportamentos de submissão e as vulnerabilidades que tal trabalho proporciona são, geralmente, relativizadas.<hr/>Abstract: This article aims to reflect on the issue of non-human wild animals as workers in wildlife tourism based on multispecies ethnography carried out within the Pantanal Norte (mt). From a context the relations between species review in contemporary society, we discuss the premise of freedom of non-human animals in tourism and their effects on the depiction of a harmonious coexistence between human and non-human animals imaginary, advancing the debate about the practices in which animal work is legitimized and its implications among tourism actors. The data were based on an interdisciplinary theoretical framework that marks animal studies and the results indicates that tourism offers a safety net to non-human animals, which is conditioned to the expression of submissive behaviors and the vulnerabilities that such work provides are generally relativized.<hr/>Resumen: Este artículo busca reflexionar sobre el tema de los animales salvajes no humanos como trabajadores en el turismo de observación de vida libre basado en la etnografía multiespecífica llevada a cabo dentro del Pantanal Norte (mt). Partiendo de un contexto de revisión de las relaciones entre especies en la sociedad contemporánea, discutimos la premisa de la libertad de los animales no humanos en las actividades turísticas y sus efectos en la construcción de un imaginario de convivencia armoniosa entre animales humanos y no humanos, avanzando en el debate sobre las prácticas en las que se legitima el trabajo animal y sus implicaciones entre los actores turísticos. Los datos fueron analizados a la luz de un marco teórico interdisciplinario que marca estudios en animales y los resultados indican que el turismo ofrece una red de seguridad relacionada con animales no humanos que está condicionada a la expresión de comportamientos de sumisión y las vulnerabilidades que este tipo de trabajo proporciona generalmente se relativizan. <![CDATA[Urine transforms to sweat for farm work]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200151&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumo: O presente artigo apresenta duas narrativas de Yukî-masí/Gente da floresta e o Ba’asehé-Boo/Ser-da-fartura. As narrativas são do Alto rio Tiquié, do povo Tuyuka, noroeste amazônico. Yukî-masí é gente da floresta, o criador da árvore de turi para tecer a cesta de turi para carregar manivas, mandiocas e das frutas da floresta. Para um pajé, as árvores são masá/gente da floresta que tem uma estrutura social enquanto pessoas humanas. Estas pessoas são perigosas, podem atacar uma criança recém-nascida, uma mãe de resguardo ao pós-parto e, uma jovem de menarca. Por esta razão, o pajé protege o corpo e a alma quando for a roça. O pajé oferece uma cuia do pó da coca, cigarro, uma cuia de caxirí e um bom assento e, assim não sentir estranheza, incômodo. Ba’asehé-Boo é o dono de maniva, o dono da alimentação para a humanidade. A roça era o próprio corpo de Ba’asehé-Boo, o tolete é o corpo, ramas são palmas das mãos, os dedos dos pés são mandiocas e seus derivados. No começo da história, as roças eram limpas e assim viviam muito felizes por um tempo, porém, houve quebra de conselho, pressa e curiosidade pelas esposas de Ba’asehé-Boo. Por este fato trágico, começaram a surgir outros elementos que não são comestíveis. A urina é elemento transformador, pois, regou novos elementos e um novo modo de trabalho. Para mulheres do Tronco Linguístico Tukano Oriental tem de haver uma sinergia vegetal para ter o pão de índio transmutado para ser uma boa pessoa.<hr/>Wereose: Diporopi, Ba’asehé-Boo, a’te weseri da’rá ba’asere kũûpĩ. Kĩî pehé otesepi. Be’ro me’ra, yã’aro a’tipã, toho weekã, ma’má wesê o’rê do’opã. Toho weéro, teé niî pe’tise weseri pẽ’rí pe’tia wa’âpã. Neê waropire, marî masa da’ratípã, teé basî a’tí tohapã. Teé weseri taâtíse, bikîrã pihá niisetisehe tohapã. Kĩîta pe’kame niîpi, teé weseri kĩî ipí niîro weeparo, a’té wesekahase otese, kĩî a’mukari diki pũri niîro weepa, kĩî dipo piikari kiipã niîro weepa. Numiô koó o’re do’okaro, weseri da’rase a’típã. Wesê, Ba’asehé-Boó kĩî ipí niîro weesa. A’té nimiri weseri da’ra ba’atere. A’té naâ bikirã ukutise niî, yikî masa we’tî da’rese, wimagi pakisia we’tî da’rese. A’mogore we’tî da’rese. Wesekahara bikîrã, a’té paatú, mi’rîro, peéru tiã dipõ, kumûro ẽhotu dipo. Uatisama, i’yã wisíti naâ wesekahara wa’î-masa. A’té kiti niî, naâ akó yĩíri maâkahara tioyã’ase, úkũse kiti, pahîro e diasasehe niî.<hr/>Resumen: Este artículo presenta las narraciones de Yukî-masí y Ba’asehé-Boo. Las narraciones son del Alto Río Tiquié, del pueblo Tuyuka, en el noroeste de la Amazonia. Yukî-masí son gente de la floresta, el creador del árbol turi para tejer la canasta turi para llevar manivas, yuca y frutos de la floresta. Para un chamán, los árboles son masas/personas de la floresta que tienen una estructura social además de personas humanas. Estas personas son peligrosas y pueden atacar a un recién nacido, a una madre de posparto y a la joven en la menarquia, por eso el chamán tiene que proteger su cuerpo y alma, cuando va al campo. El chamán tiene que ofrecer una calabaza de coca en polvo, un cigarrillo, una calabaza de caxiri y un buen asiento para que no se sienta extrañez e incómodo. Ba’asehé-Boo es el dueño de maniva, el dueño de alimentos para la humanidad. La roza era el propio cuerpo de Ba’asehé-Boo, el tallo es el cuerpo, las ramas son las palmas de las manos, los dedos de los pies son yuca y sus derivados. Al comienzo de la historia, se limpiaron las rozas y por eso vivieron muy felices por un tiempo, sin embargo, hubo incumplimiento de consejo, prisa y curiosidad por las esposas de Ba’asehé-Boo. Debido a este trágico hecho, comenzaron a aparecer otros elementos que no son comestibles. La orina es un elemento transformador, ya que riega nuevos elementos y una nueva forma de trabajar. Para las mujeres del Tronco Lingüístico Tukano Oriental hay que tener una sinergia vegetal para que el pan indio se transmute para ser una buena persona.<hr/>Abstract: This article presents two narratives of Yukí-masí and Ba’asehé-Boo. The narratives are from the Upper Tiquié River, of the Tuyuka people, in northwestern Amazonia. Yukí-masí is forest people, the creator of the turi-tree to weave the turi basket to carry manioc, cassava and forest fruits. For a shaman, trees are masâ/people of the forest who have a social structure as well as human people. These people are dangerous and can attack a newborn child, a postpartum shelter mother, and the young woman at menarche, for this reason, the shaman has to protect his body and soul, when he goes to the fields. The shaman has to offer a gourd of coca powder, a cigarette, a gourd of caxiri and a good seat so that he doesn’t feel awkward and uncomfortable. Ba’asehé-Boo is the owner of maniva, the owner of food for humanity. The garden was Ba’asehé-Boo’s own body, the stalk is the body, branches are the palms of the hands, the toes are cassava and its derivatives. At the beginning of the story, the gardens were cleaned and so they lived very happily for a while, however, there was a break in advice, haste and curiosity for Ba’asehé-Boo’s wives. Due to this tragic fact, other elements that are not edible began to appear. Urine is a transforming element, as it watered new elements and a new way of working. For women from the Oriental Tukano Linguistic Trunk you have to have a vegetable synergy to have the Indian bread transmuted to be a good person. <![CDATA[Reseña]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200174&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumo: O presente artigo apresenta duas narrativas de Yukî-masí/Gente da floresta e o Ba’asehé-Boo/Ser-da-fartura. As narrativas são do Alto rio Tiquié, do povo Tuyuka, noroeste amazônico. Yukî-masí é gente da floresta, o criador da árvore de turi para tecer a cesta de turi para carregar manivas, mandiocas e das frutas da floresta. Para um pajé, as árvores são masá/gente da floresta que tem uma estrutura social enquanto pessoas humanas. Estas pessoas são perigosas, podem atacar uma criança recém-nascida, uma mãe de resguardo ao pós-parto e, uma jovem de menarca. Por esta razão, o pajé protege o corpo e a alma quando for a roça. O pajé oferece uma cuia do pó da coca, cigarro, uma cuia de caxirí e um bom assento e, assim não sentir estranheza, incômodo. Ba’asehé-Boo é o dono de maniva, o dono da alimentação para a humanidade. A roça era o próprio corpo de Ba’asehé-Boo, o tolete é o corpo, ramas são palmas das mãos, os dedos dos pés são mandiocas e seus derivados. No começo da história, as roças eram limpas e assim viviam muito felizes por um tempo, porém, houve quebra de conselho, pressa e curiosidade pelas esposas de Ba’asehé-Boo. Por este fato trágico, começaram a surgir outros elementos que não são comestíveis. A urina é elemento transformador, pois, regou novos elementos e um novo modo de trabalho. Para mulheres do Tronco Linguístico Tukano Oriental tem de haver uma sinergia vegetal para ter o pão de índio transmutado para ser uma boa pessoa.<hr/>Wereose: Diporopi, Ba’asehé-Boo, a’te weseri da’rá ba’asere kũûpĩ. Kĩî pehé otesepi. Be’ro me’ra, yã’aro a’tipã, toho weekã, ma’má wesê o’rê do’opã. Toho weéro, teé niî pe’tise weseri pẽ’rí pe’tia wa’âpã. Neê waropire, marî masa da’ratípã, teé basî a’tí tohapã. Teé weseri taâtíse, bikîrã pihá niisetisehe tohapã. Kĩîta pe’kame niîpi, teé weseri kĩî ipí niîro weeparo, a’té wesekahase otese, kĩî a’mukari diki pũri niîro weepa, kĩî dipo piikari kiipã niîro weepa. Numiô koó o’re do’okaro, weseri da’rase a’típã. Wesê, Ba’asehé-Boó kĩî ipí niîro weesa. A’té nimiri weseri da’ra ba’atere. A’té naâ bikirã ukutise niî, yikî masa we’tî da’rese, wimagi pakisia we’tî da’rese. A’mogore we’tî da’rese. Wesekahara bikîrã, a’té paatú, mi’rîro, peéru tiã dipõ, kumûro ẽhotu dipo. Uatisama, i’yã wisíti naâ wesekahara wa’î-masa. A’té kiti niî, naâ akó yĩíri maâkahara tioyã’ase, úkũse kiti, pahîro e diasasehe niî.<hr/>Resumen: Este artículo presenta las narraciones de Yukî-masí y Ba’asehé-Boo. Las narraciones son del Alto Río Tiquié, del pueblo Tuyuka, en el noroeste de la Amazonia. Yukî-masí son gente de la floresta, el creador del árbol turi para tejer la canasta turi para llevar manivas, yuca y frutos de la floresta. Para un chamán, los árboles son masas/personas de la floresta que tienen una estructura social además de personas humanas. Estas personas son peligrosas y pueden atacar a un recién nacido, a una madre de posparto y a la joven en la menarquia, por eso el chamán tiene que proteger su cuerpo y alma, cuando va al campo. El chamán tiene que ofrecer una calabaza de coca en polvo, un cigarrillo, una calabaza de caxiri y un buen asiento para que no se sienta extrañez e incómodo. Ba’asehé-Boo es el dueño de maniva, el dueño de alimentos para la humanidad. La roza era el propio cuerpo de Ba’asehé-Boo, el tallo es el cuerpo, las ramas son las palmas de las manos, los dedos de los pies son yuca y sus derivados. Al comienzo de la historia, se limpiaron las rozas y por eso vivieron muy felices por un tiempo, sin embargo, hubo incumplimiento de consejo, prisa y curiosidad por las esposas de Ba’asehé-Boo. Debido a este trágico hecho, comenzaron a aparecer otros elementos que no son comestibles. La orina es un elemento transformador, ya que riega nuevos elementos y una nueva forma de trabajar. Para las mujeres del Tronco Lingüístico Tukano Oriental hay que tener una sinergia vegetal para que el pan indio se transmute para ser una buena persona.<hr/>Abstract: This article presents two narratives of Yukí-masí and Ba’asehé-Boo. The narratives are from the Upper Tiquié River, of the Tuyuka people, in northwestern Amazonia. Yukí-masí is forest people, the creator of the turi-tree to weave the turi basket to carry manioc, cassava and forest fruits. For a shaman, trees are masâ/people of the forest who have a social structure as well as human people. These people are dangerous and can attack a newborn child, a postpartum shelter mother, and the young woman at menarche, for this reason, the shaman has to protect his body and soul, when he goes to the fields. The shaman has to offer a gourd of coca powder, a cigarette, a gourd of caxiri and a good seat so that he doesn’t feel awkward and uncomfortable. Ba’asehé-Boo is the owner of maniva, the owner of food for humanity. The garden was Ba’asehé-Boo’s own body, the stalk is the body, branches are the palms of the hands, the toes are cassava and its derivatives. At the beginning of the story, the gardens were cleaned and so they lived very happily for a while, however, there was a break in advice, haste and curiosity for Ba’asehé-Boo’s wives. Due to this tragic fact, other elements that are not edible began to appear. Urine is a transforming element, as it watered new elements and a new way of working. For women from the Oriental Tukano Linguistic Trunk you have to have a vegetable synergy to have the Indian bread transmuted to be a good person. <![CDATA[Reseña]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200180&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumo: O presente artigo apresenta duas narrativas de Yukî-masí/Gente da floresta e o Ba’asehé-Boo/Ser-da-fartura. As narrativas são do Alto rio Tiquié, do povo Tuyuka, noroeste amazônico. Yukî-masí é gente da floresta, o criador da árvore de turi para tecer a cesta de turi para carregar manivas, mandiocas e das frutas da floresta. Para um pajé, as árvores são masá/gente da floresta que tem uma estrutura social enquanto pessoas humanas. Estas pessoas são perigosas, podem atacar uma criança recém-nascida, uma mãe de resguardo ao pós-parto e, uma jovem de menarca. Por esta razão, o pajé protege o corpo e a alma quando for a roça. O pajé oferece uma cuia do pó da coca, cigarro, uma cuia de caxirí e um bom assento e, assim não sentir estranheza, incômodo. Ba’asehé-Boo é o dono de maniva, o dono da alimentação para a humanidade. A roça era o próprio corpo de Ba’asehé-Boo, o tolete é o corpo, ramas são palmas das mãos, os dedos dos pés são mandiocas e seus derivados. No começo da história, as roças eram limpas e assim viviam muito felizes por um tempo, porém, houve quebra de conselho, pressa e curiosidade pelas esposas de Ba’asehé-Boo. Por este fato trágico, começaram a surgir outros elementos que não são comestíveis. A urina é elemento transformador, pois, regou novos elementos e um novo modo de trabalho. Para mulheres do Tronco Linguístico Tukano Oriental tem de haver uma sinergia vegetal para ter o pão de índio transmutado para ser uma boa pessoa.<hr/>Wereose: Diporopi, Ba’asehé-Boo, a’te weseri da’rá ba’asere kũûpĩ. Kĩî pehé otesepi. Be’ro me’ra, yã’aro a’tipã, toho weekã, ma’má wesê o’rê do’opã. Toho weéro, teé niî pe’tise weseri pẽ’rí pe’tia wa’âpã. Neê waropire, marî masa da’ratípã, teé basî a’tí tohapã. Teé weseri taâtíse, bikîrã pihá niisetisehe tohapã. Kĩîta pe’kame niîpi, teé weseri kĩî ipí niîro weeparo, a’té wesekahase otese, kĩî a’mukari diki pũri niîro weepa, kĩî dipo piikari kiipã niîro weepa. Numiô koó o’re do’okaro, weseri da’rase a’típã. Wesê, Ba’asehé-Boó kĩî ipí niîro weesa. A’té nimiri weseri da’ra ba’atere. A’té naâ bikirã ukutise niî, yikî masa we’tî da’rese, wimagi pakisia we’tî da’rese. A’mogore we’tî da’rese. Wesekahara bikîrã, a’té paatú, mi’rîro, peéru tiã dipõ, kumûro ẽhotu dipo. Uatisama, i’yã wisíti naâ wesekahara wa’î-masa. A’té kiti niî, naâ akó yĩíri maâkahara tioyã’ase, úkũse kiti, pahîro e diasasehe niî.<hr/>Resumen: Este artículo presenta las narraciones de Yukî-masí y Ba’asehé-Boo. Las narraciones son del Alto Río Tiquié, del pueblo Tuyuka, en el noroeste de la Amazonia. Yukî-masí son gente de la floresta, el creador del árbol turi para tejer la canasta turi para llevar manivas, yuca y frutos de la floresta. Para un chamán, los árboles son masas/personas de la floresta que tienen una estructura social además de personas humanas. Estas personas son peligrosas y pueden atacar a un recién nacido, a una madre de posparto y a la joven en la menarquia, por eso el chamán tiene que proteger su cuerpo y alma, cuando va al campo. El chamán tiene que ofrecer una calabaza de coca en polvo, un cigarrillo, una calabaza de caxiri y un buen asiento para que no se sienta extrañez e incómodo. Ba’asehé-Boo es el dueño de maniva, el dueño de alimentos para la humanidad. La roza era el propio cuerpo de Ba’asehé-Boo, el tallo es el cuerpo, las ramas son las palmas de las manos, los dedos de los pies son yuca y sus derivados. Al comienzo de la historia, se limpiaron las rozas y por eso vivieron muy felices por un tiempo, sin embargo, hubo incumplimiento de consejo, prisa y curiosidad por las esposas de Ba’asehé-Boo. Debido a este trágico hecho, comenzaron a aparecer otros elementos que no son comestibles. La orina es un elemento transformador, ya que riega nuevos elementos y una nueva forma de trabajar. Para las mujeres del Tronco Lingüístico Tukano Oriental hay que tener una sinergia vegetal para que el pan indio se transmute para ser una buena persona.<hr/>Abstract: This article presents two narratives of Yukí-masí and Ba’asehé-Boo. The narratives are from the Upper Tiquié River, of the Tuyuka people, in northwestern Amazonia. Yukí-masí is forest people, the creator of the turi-tree to weave the turi basket to carry manioc, cassava and forest fruits. For a shaman, trees are masâ/people of the forest who have a social structure as well as human people. These people are dangerous and can attack a newborn child, a postpartum shelter mother, and the young woman at menarche, for this reason, the shaman has to protect his body and soul, when he goes to the fields. The shaman has to offer a gourd of coca powder, a cigarette, a gourd of caxiri and a good seat so that he doesn’t feel awkward and uncomfortable. Ba’asehé-Boo is the owner of maniva, the owner of food for humanity. The garden was Ba’asehé-Boo’s own body, the stalk is the body, branches are the palms of the hands, the toes are cassava and its derivatives. At the beginning of the story, the gardens were cleaned and so they lived very happily for a while, however, there was a break in advice, haste and curiosity for Ba’asehé-Boo’s wives. Due to this tragic fact, other elements that are not edible began to appear. Urine is a transforming element, as it watered new elements and a new way of working. For women from the Oriental Tukano Linguistic Trunk you have to have a vegetable synergy to have the Indian bread transmuted to be a good person. <![CDATA[Acknowledgment to the referees]]> http://www.scielo.edu.uy/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S2393-68862021000200189&lng=en&nrm=iso&tlng=en Resumo: O presente artigo apresenta duas narrativas de Yukî-masí/Gente da floresta e o Ba’asehé-Boo/Ser-da-fartura. As narrativas são do Alto rio Tiquié, do povo Tuyuka, noroeste amazônico. Yukî-masí é gente da floresta, o criador da árvore de turi para tecer a cesta de turi para carregar manivas, mandiocas e das frutas da floresta. Para um pajé, as árvores são masá/gente da floresta que tem uma estrutura social enquanto pessoas humanas. Estas pessoas são perigosas, podem atacar uma criança recém-nascida, uma mãe de resguardo ao pós-parto e, uma jovem de menarca. Por esta razão, o pajé protege o corpo e a alma quando for a roça. O pajé oferece uma cuia do pó da coca, cigarro, uma cuia de caxirí e um bom assento e, assim não sentir estranheza, incômodo. Ba’asehé-Boo é o dono de maniva, o dono da alimentação para a humanidade. A roça era o próprio corpo de Ba’asehé-Boo, o tolete é o corpo, ramas são palmas das mãos, os dedos dos pés são mandiocas e seus derivados. No começo da história, as roças eram limpas e assim viviam muito felizes por um tempo, porém, houve quebra de conselho, pressa e curiosidade pelas esposas de Ba’asehé-Boo. Por este fato trágico, começaram a surgir outros elementos que não são comestíveis. A urina é elemento transformador, pois, regou novos elementos e um novo modo de trabalho. Para mulheres do Tronco Linguístico Tukano Oriental tem de haver uma sinergia vegetal para ter o pão de índio transmutado para ser uma boa pessoa.<hr/>Wereose: Diporopi, Ba’asehé-Boo, a’te weseri da’rá ba’asere kũûpĩ. Kĩî pehé otesepi. Be’ro me’ra, yã’aro a’tipã, toho weekã, ma’má wesê o’rê do’opã. Toho weéro, teé niî pe’tise weseri pẽ’rí pe’tia wa’âpã. Neê waropire, marî masa da’ratípã, teé basî a’tí tohapã. Teé weseri taâtíse, bikîrã pihá niisetisehe tohapã. Kĩîta pe’kame niîpi, teé weseri kĩî ipí niîro weeparo, a’té wesekahase otese, kĩî a’mukari diki pũri niîro weepa, kĩî dipo piikari kiipã niîro weepa. Numiô koó o’re do’okaro, weseri da’rase a’típã. Wesê, Ba’asehé-Boó kĩî ipí niîro weesa. A’té nimiri weseri da’ra ba’atere. A’té naâ bikirã ukutise niî, yikî masa we’tî da’rese, wimagi pakisia we’tî da’rese. A’mogore we’tî da’rese. Wesekahara bikîrã, a’té paatú, mi’rîro, peéru tiã dipõ, kumûro ẽhotu dipo. Uatisama, i’yã wisíti naâ wesekahara wa’î-masa. A’té kiti niî, naâ akó yĩíri maâkahara tioyã’ase, úkũse kiti, pahîro e diasasehe niî.<hr/>Resumen: Este artículo presenta las narraciones de Yukî-masí y Ba’asehé-Boo. Las narraciones son del Alto Río Tiquié, del pueblo Tuyuka, en el noroeste de la Amazonia. Yukî-masí son gente de la floresta, el creador del árbol turi para tejer la canasta turi para llevar manivas, yuca y frutos de la floresta. Para un chamán, los árboles son masas/personas de la floresta que tienen una estructura social además de personas humanas. Estas personas son peligrosas y pueden atacar a un recién nacido, a una madre de posparto y a la joven en la menarquia, por eso el chamán tiene que proteger su cuerpo y alma, cuando va al campo. El chamán tiene que ofrecer una calabaza de coca en polvo, un cigarrillo, una calabaza de caxiri y un buen asiento para que no se sienta extrañez e incómodo. Ba’asehé-Boo es el dueño de maniva, el dueño de alimentos para la humanidad. La roza era el propio cuerpo de Ba’asehé-Boo, el tallo es el cuerpo, las ramas son las palmas de las manos, los dedos de los pies son yuca y sus derivados. Al comienzo de la historia, se limpiaron las rozas y por eso vivieron muy felices por un tiempo, sin embargo, hubo incumplimiento de consejo, prisa y curiosidad por las esposas de Ba’asehé-Boo. Debido a este trágico hecho, comenzaron a aparecer otros elementos que no son comestibles. La orina es un elemento transformador, ya que riega nuevos elementos y una nueva forma de trabajar. Para las mujeres del Tronco Lingüístico Tukano Oriental hay que tener una sinergia vegetal para que el pan indio se transmute para ser una buena persona.<hr/>Abstract: This article presents two narratives of Yukí-masí and Ba’asehé-Boo. The narratives are from the Upper Tiquié River, of the Tuyuka people, in northwestern Amazonia. Yukí-masí is forest people, the creator of the turi-tree to weave the turi basket to carry manioc, cassava and forest fruits. For a shaman, trees are masâ/people of the forest who have a social structure as well as human people. These people are dangerous and can attack a newborn child, a postpartum shelter mother, and the young woman at menarche, for this reason, the shaman has to protect his body and soul, when he goes to the fields. The shaman has to offer a gourd of coca powder, a cigarette, a gourd of caxiri and a good seat so that he doesn’t feel awkward and uncomfortable. Ba’asehé-Boo is the owner of maniva, the owner of food for humanity. The garden was Ba’asehé-Boo’s own body, the stalk is the body, branches are the palms of the hands, the toes are cassava and its derivatives. At the beginning of the story, the gardens were cleaned and so they lived very happily for a while, however, there was a break in advice, haste and curiosity for Ba’asehé-Boo’s wives. Due to this tragic fact, other elements that are not edible began to appear. Urine is a transforming element, as it watered new elements and a new way of working. For women from the Oriental Tukano Linguistic Trunk you have to have a vegetable synergy to have the Indian bread transmuted to be a good person.